Guziki liberyjne - zbiór informacji, luty 2015 r.
Ostatnia aktualizacja: 13 stycznia 2018 roku
Guziki liberyjne spotykano tylko przy niektórych typach liberii. Z polskiej dziewiętnastowiecznej literatury wiadomo, że różnego rodzaju liberie były noszone m.in. przez: pacholików, hajduków, pajuków, kozaków, lokai, masztalerzów, forysiów, furmanów [1]. To, która służba nosiła liberie oraz rodzaj przeznaczonych dla niej ubiorów zależał od wielu różnych czynników: zasadności, aktualnej mody, zasobności i upodobań danej rodziny itp. Niektóre dawne ubiory zwane szeroko liberiami można porównać do dzisiejszych ubrań roboczych, ale część z nich była strojna i bogato zdobiona. Liberya. ... Dwojaka pospolicie bywała: codzienna i paradna; w tej ostatniej mianowicie przesadzano się aż do największych zbytków, to na sukna przednie, to na burty, szamerowania, galony [1].
Można przypuszczać, że szykowne guziki liberyjne zdobiły przede wszystkim barwne liberie paradne, i to jedynie reprezentacyjnej służby dworskiej, które czasami noszone były tylko na wyjątkowe okazje.
Guziki liberyjne występowały w kilku podstawowych rodzajach:
- guziki z herbem wraz z różnymi jego elementami, np.: zawołaniem, klejnotem, koroną rangową, tarczą herbową, godłem, orderem, dewizą oraz trzymaczami;
- guziki z samym godłem heraldycznym;
- guziki z monogramem z koroną lub bez korony rangowej;
- guziki z samą koroną rangową.
Z ogłoszeń zamieszczanych w polskiej dziewiętnastowiecznej prasie wynika, że więksi producenci guzików posiadali gotowe sztance do produkcji niektórych rodzajów guzików liberyjnych (z inicjałem, z inicjałem wraz z koroną szlachecką, z samą koroną rangową, czasami nawet z popularnym herbem), stąd część guzików liberyjnych była dostępna w ciągłej sprzedaży. Inicjały na guzikach miały różny krój i stylizację i było to zależne m.in. od mody, czy inwencji danego grawera (rytownika).
Guziki liberyjne były zamawiane najprawdopodobniej przez krawca, któremu zlecono uszycie liberii. Najczęściej zamawiał je on u najbliższego wytwórcy, ale spotykane są polskie guziki liberyjne, które zostały wyprodukowane aż w Paryżu, Wiedniu, Berlinie czy Sankt Petersburgu.
W Europie barwne liberie paradne, zdobione szykownymi i cennymi guzikami, zaczęły być modne w II połowie XVIII wieku, a w XIX wieku były już stosunkowo popularne. Postęp techniczny spowodował obniżkę cen guzików, co wpłynęło na większą ich dostępności, a co za tym idzie i popularność. Liberie były w powszechnym użytku do wybuchu I wojny światowej, a gdzieniegdzie aż do wybuchu II wojny.
Do czasów współczesnych liberie przetrwały w renomowanych hotelach, kasynach, klubach, restauracjach itp.
Ciekawostka
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, wraz z uchwaleniem Konstytucji Marcowej z 1921 roku, Państwo Polskie przestało uznawać tytuły arystokratyczne, co nie przeszkodziło w dalszym używaniu liberii z odpowiednimi guzikami. Po zakończeniu II wojny światowej, z powodu zmian ustrojowych, które nastąpiły w Polsce, zaprzestano honorowania jakichkolwiek tytułów szlacheckich. Dawne majątki zostały upaństwowione, ostatecznie zakończyła się era pałaców (większość zamieniła się w ruinę), służby dworskiej, liberii i oczywiście samych guzików liberyjnych.
Źródła
[1]Gołębiowski Ł. - Ubiory w Polszcze od najdawniejszych czasów aż do chwil obecnych, Warszawa 1830 Gajl T., Milewski L. - HERBARZ POLSKI
Chrząński T. - Tablice odmian herbowych Chrząńskiego, Warszawa 1909 GUZIKI LIBERYJNE KATALOG, Elbląg 1988
Wittyg W. - Nieznana szlachta polska i jej herby, Kraków 1908 Zajchowski Zb. - Guziki herbowe ... cz.1, Elbląg 2008 Zajchowski Zb. - Guziki herbowe ... cz.2, Elbląg 2013
Wikipedia.pl - Herby szlachty polskiej (galeria) Wikipedia.pl - Lista polskich herbów szlacheckich Wikipedia.pl - Lista polskich rodów baronowskich Wikipedia.pl - Lista polskich rodów hrabiowskich
YouTube.pl - 1001 drobiazgów - 306 Guziki herbowe
Słowniczek
Wikipedia.pl - Blazonowanie Wikipedia.pl - Dewiza herbowa Wikipedia.pl - Figura heraldyczna Wikipedia.pl - Godło Wikipedia.pl - Hełm heraldyczny Wikipedia.pl - Heraldyka Wikipedia.pl - Heraldyka polska Wikipedia.pl - Herb Wikipedia.pl - Herb szlachecki Wikipedia.pl - Herb szlachecki (lista herbów) Wikipedia.pl - Herbarz (heraldyka) Wikipedia.pl - Herbowni Wikipedia.pl - Herby szlachty polskiej (galeria) Wikipedia.pl - Inicjał Wikipedia.pl - Klejnot herbowy Wikipedia.pl - Korona rangowa Wikipedia.pl - Labry (heraldyka) Wikipedia.pl - Liberia (ubiór) Wikipedia.pl - Monogram Wikipedia.pl - Nobilitacja Wikipedia.pl - Order herbowy Wikipedia.pl - Postument heraldyczny Wikipedia.pl - Szlachta Wikipedia.pl - Szlachta w Polsce Wikipedia.pl - Trzymacze heraldyczne Wikipedia.pl - Tynktura (heraldyka) Wikipedia.pl - Zawołanie
Robert Wł. Bauer - rwb
Warszawa, dnia 08 lutego 2015 roku